"...રાઇટ": યોગ્ય પગલું?

અમદાવાદ ખાતે લેવાનારા પ્રાથમિક ઇન્ટરવ્યૂ માટે વધુ રાહ જોવી પડી નહિ. અમારા મિત્ર મંડળમાંથી મારો વારો પહેલાં આવ્યો હતો. તે વખતે સમજાયું નહોતું કે આ મુલાકાતમાં બે મેજર અને એક કર્નલના ‘બોર્ડ’ દ્વારા ઊમેદવારનું વ્યક્તિત્વ, તેનું bearing, તેનું સામાન્ય જ્ઞાન તથા રાજકીય અને સામાજીક હાલત વિશેની ચચર્ચા દ્વારા તેની અંગ્રેજીમાં સંભાષણ કરવાની આવડત ચકાસવામાં આવી હતી. બે અઠવાડિયા બાદ અમદાવાદની મિલીટરી હૉસ્પિટલમાં પ્રાથમિક દાક્તરી તપાસ માટે બોલાવવામાં આવ્યો, જેમાં હું પાસ થયો.

અત્યાર સુધી મેં બાને મિલીટરીમાં જોડાવા અંગેના મારા વિચારની વાત કરી નહોતી. મને ખબર હતી કે બાનો મારા પર પોતાના પ્રાણથી વધુ સ્નેહ હતો અને મિલીટરીમાં મોકલવામાં તેમને અત્યંત દુ:ખ થશે. મારી ટેવ હતી કે દરરોજ સાંજે બા પાસે બેસીને આખા દિવસ દરમિયાન શું થયું તેની વાત કરતો. મારી મેડીકલ ટેસ્ટ થયા બાદ તે સાંજે મેં બાને પૂછ્યું, “બા, મારે મિલીટરીમાં જોડાવું છે. મને ઓફિસરની જગ્યા મળે તેમ છે તમે રજા આપો તો જઉં. તમને તો ખબર છે કે ચીને ભારત પર હુમલો કર્યા બાદ આપણા દેશને આપણી સેનામાં અફસરોની તાતી જરુર છે. આપણા જેવા લોકો ફોજમાં નહિ જાય તો બીજું કોણ જશે?”
બા એક ક્ષણ શાંત રહ્યા. તેમની આંખ ભિંજાઇ આવી. મારા ખભા પર હાથ મૂકી તેમણે ગળગળા સ્વરે કહ્યું, “ભાઇ, તારી વાત બરાબર છે. સેનામાં જોડાવાની તારી અંતરની ઇચ્છા હોય તો હું આડે નહિ આવું. મારો તો તું આધાર છે, તેમ છતાં દેશની સેવા કરવા માટે તું મોરચા પર જઇશ તો વીર પુત્રની માતા થવામાં ગૈારવ અનુભવ કરીશ. તું ખુશીથી જા, બેટા. મારી તને રજા છે.”
બાએ મારા મસ્તક પર વહાલથી હાથ ફેરવ્યો.

ત્રણ મહિના બાદ મને જબલપુરના સર્વિસીઝ સીલેક્શન બોર્ડમાં અંતિમ સીલેક્શન માટે હાજર થવાનો હુકમ મળ્યો. સાથે રેલ્વેનો પાસ પણ મોકલવામાં આવ્યો હતો. વિતેલા ત્રણ મહિના દરમિયાન મારા કેટલાક મિત્રોએ સાંભળેલી અનેક અફવાઓના આધાર પર મને મિલીટરીમાં ન જવા વિશે સલાહ આપી. રિલીફ રોડ પર આવેલ એક સિનેમા થિયેટરના મૅનેજરને એમર્જન્સી કમીશન માટે સીલેક્ટ કરવામાં આવ્યા હતા, પણ તેમનાથી સખત ટ્ર્ેનિંગ જીરવાઇ નહિ. એક અઠવાડિયામાંજ તેઓ ઘેર પાછા આવી ગયા હતા. આવા જ સમાચાર મેં ગુજરાતમાંથી અફસરની ભરતી માટે ગયેલા અન્ય યુવાનો વિશે સાંભળ્યા. મારી અૉફિસના કેટલાક લોકો તો એમ પણ કહેવા લાગ્યા, “ભાઇ, આપણા લોકોનું આ કામ નથી. અૉફિસર થવા જાવ તો છો, પણ નામોશી લઇને અડધેથી પાછા આવશો તો કોઇને મોઢું દેખાડવાને લાયક નહિ રહો!” તેમ છતાં મારો નિશ્ચય અડગ રહયો. જબલપુર જવાનો હુકમ મળવાથી મારો ઉત્સાહ વધી ગયો.

જબલપુરનું સર્વિસીઝ સિલેક્શન બોર્ડ - SSB - ઘણું સખત છે તેની માહિતી જબલપુર સ્ટેશન પર પહોંચતાં વેંત મળી! પ્રથમ વર્ગના વેટીંગ રૂમમાં મને કેટલાક અસફળ થઇ ઘેર પાછા જવા નીકળેલા ઉમેદવારો મળ્યા. અત્યંત મુશ્કેલ એવી શારીરિક કૌશલ્યની, ‘સ્ટૅમીના’, IQ તથા psychological Testની લેખિત પરીક્ષાઓ તથા ટીમ-વર્ક અને લીડરશીપની કઠણ પરીક્ષાઅો વિશે તેમણે વાતો કહી. “SSB પાસ કરના ઐસે-વૈસેકા કામ નહિ,” કહી તેઓ ટ્રેનમાં બેસી ગયા. તેઓ ગયા ત્યારે વેટીંગરૂમના ખુણામાં શાંત બેઠેલ એક પંજાબી યુવાને મને પોતાની પાસે બોલાવ્યો અને કહ્યું, “સુનો યાર, નાહિંમત કરાને વાલે લોગોંકી ઇસ દુનિયામેં કમી નહિં. તુમ સિર્ફ પૉઝીટીવ ઍટીટ્યુડ રખના. જો ભી સવાલ પુછા જાય, ચાહે સાઇકોલોજીકલ ટેસ્ટકી લેખિત ઇમ્તેહાન હો યા પર્સનલ ઇંટરવ્યૂ, હિંમતસે પૉઝીટીવ જવાબ દેના. ફૈાજ કો હિંમતસે લીડ કરનેવાલે અફસર ચાહિયે. યે બાત યાદ રખોગે તો તુમ્હેં સીલેક્ટ હોનેસે કોઇ નહિ રોક સકતા!”

આ વાત ચાલતી હતી ત્યાં સિલેક્શન બોર્ડનો ટ્રક લઇને એક અમલદાર આવ્યા. સ્ટેશનના વેટીંગ રુમમાં રાહ જોઇ રહેલા ઉમેદવારોમાં હું એકલો ગુજરાતી યુવાન હતો. બધા ઉમેદવારોને તેઓ જબલપુર કેન્ટોનમેન્ટ લઇ ગયા, અને અમને એક બૅરૅકમાં ઉતારો આપ્યો. બીજા દિવસથી જે કાર્યક્રમ અંકાયા હતા તેની તેમણે પૂર્ણ રુપરેખા આપી. ત્યાર પછીના ચાર દિવસ કેવી પરીક્ષાઓ લેવામાં આવશે તેનો મને સ્વપ્ને પણ ખ્યાલ નહોતો. જો કે મને તેની ચિંતા નહોતી. મારા મનમાં જે વાત ચાલતી હતી તેનું વર્ણન ઉર્દુના એક જ શબ્દમાં કરી શકું: જુનુન. જબલપુરના ઇંટરવ્યૂનો પત્ર આવ્યો ત્યારથી જ મનમાં ઝંખના જાગી હતી કે મારા શરીરમાં અને આત્મામાં ઘુમી રહેલ શક્તિના પ્રત્યેક બિંદુને એકાગ્ર કરી સિલેક્શન બોર્ડની દરેક પરીક્ષા, શારીરિક ક્ષમતા અને માનસિક દૃઢતાની ચકાસણીને પાર કરવી. તે વખતે મને જરા પણ ખ્યાલ નહોતો કે વાસ્તવમાં આ બધી પરીક્ષાઓ કેટલી સખત હતી. એક તરફ મારા જેવા અનેક યુવાનો સીધા સર્વિસીઝ સીલેક્શન બોર્ડમાં જતા હતા, જ્યારે પંજાબમાંથી આવતા ઉમેદવારો ચંડીગઢમાં ચાલતી દિઓલ એકેડેમી જેવી સંસ્થાઓમાં ભારે ફી આપીને બોર્ડમાં લેવાતી પરીક્ષાઓની તાલિમ લઇને જતા. લશ્કરી અધિકારીઓના પુત્રો તેમના પિતાની રેજીમેન્ટમાં ‘ઓબ્સ્ટેકલ કોર્સ’માં નૈપૂણ્ય પ્રાપ્ત કરી આવતા. આ એક એવી પરીક્ષા છે જેમાં નિયત સમયમાં ઉમેદવારે ૩૦ ફીટ ઉંચા દોરડા પર ચઢી જવાનું, ૮ ફીટ પહોળો, પાણી-પત્થરથી ભરેલ ખાડો કૂદી જવાનું, વીસ-પચીસ ફીટના અંતરે આવેલા બે ઉંચા વૃક્ષો પર ત્રીસેક ફીટ ઉંચે બાંધેલા દોરડાના પૂલને પાર કરવાનું, ૧૫ ફીટ ઉંચાઇ પરથી જમીન પર ભુસકો મારવા જેવી ઘણી પરીક્ષાઓ હોય છે. થોડી શરતચૂક થાય તો હાથ કે પગ તૂટ્યા વગર ન રહે! મેં અમદાવાદમાં સ્વ. વસંતરાવ હેગિષ્ટેએ શરુ કરેલ વ્યાયામશાળામાં કરેલ કસરત અને રમતગમતમાં વષર્ષો સુધી ભાગ લીધો હતો તેનો મને ઘણો ફાયદો થયો. અન્ય પરીક્ષાઓમાં બૌદ્ધીક અને માનસિક ક્ષમતા તથા નેતૃત્વ અને યોજના - (leadership and planning) જેવા વિષયો હતા. સૌથી છેલ્લે હતી સખત દાકતરી તપાસ. શરીરનું એકેએક અવયવ બરાબર કામ કરે છે કે નહિ તે જોવા ઉપરાંત પગની હાલત પર ખાસ ભાર આપવામાં આવ્યો હતો. આમાં જે ઉમેદવારના પગની પાની સપાટ (Flat feet) હોય કે બન્ને ઘૂંટણ એકબીજાને અડતા હોય (knock-knee) હોય તો તેને તરત ગેરલાયક ગણવામાં આવે છે. મારી બૅચના ચાલીસ ઉમેદવારોમાંથી કેવળ બે યુવાનો સીલેક્ટ થયા. તેમાં મારું નામ આવેલું જોઇ હરખનો પાર ન રહ્યો!

અમદાવાદ પહોંચીને મેં બાને સમાચાર આપ્યા ત્યારે તેમને અત્યંત આનંદ થયો. જો કે ચીન સામે થયેલી લડાઇમાં શહિદ થયેલા મિલીટરીના જવાનોની વાતો હજી પણ અખબારોમાં આવતી હતી, તેથી તેમની ચિંતા કાંઇ ઓછી થઇ નહોતી, પણ તેમણે તેનો ઓછાયો પણ મને દર્શાવ્યો નહિ.
હવે હું આમર્મી હેડક્વાર્ટર્સના પત્રની રાહ જોવા લાગ્યો.