Wednesday, July 8, 2015

સંગીત તારૂં વિશ્વ રૂપાળું!

સંગીત એવી દિવ્ય ઔષધી છે જે માનવીને કાળ અને સ્થળનાં તાપ અને ભીષણ શીતના પર્યાવરણમાં પણ આનંદની અનુભૂતિ તરફ લઈ જાય છે. આજે આપના દરબારમાં ત્રણ એવી કૃતિઓ એવી શ્રદ્ધા સાથે રજુ કરીએ છીએ, જે આપને અપૂર્વ આનંદ આપશે! અાજના અંકમાં પૂર્વ અને પશ્ચિમના સૂરસંગમમાં એક સુંદર ઈન્દ્રધનુષ્ય જોવા મળશે જેમાં રહેલું સૌંદર્ય આપ સહજતાથી નિહાળી શકશો.
***
દક્ષીણ ભારતના આ કલાકારનો સ્વર મખમલ સમાન મૃદુ છે, અને તેમાંથી ઉભરતું સંગીત આ મખમલ પરના રેશમના ભરતકામ જેવું વૈવિધ્યપૂર્ણ છે. તેમને સાંભળનાર શ્રોતા તો બસ, આંખ મિંચીને સાંભળતા જ રહે. કલાકારનો જન્મ ભલે ખ્રિસ્તી પરિવારમાં થયો હોય, તેમણે મા સરસ્વતિને ચરણે બેસી સંગીત સાધના કરીને અપૂર્વ કક્ષા પ્રાપ્ત કરી. તેમની કલાનો અનુપમ દરજ્જો જોઈ તેમને ગુરૂવયૂર જેવા સનાતન ધર્મના પવિત્ર આંગણમાં પરમાત્માની સ્તુતિ ગાવા ત્યાંના પૂજારીઓએ તેમને ખાસ નિમંત્રણ આપ્યું હતું. શાસ્ત્રીય સંગીત ઉપરાંત તેમણે મલયાલમ, તમિળ, તેલુગુ અને હિંદી ફિલ્મોમાં અનેક ગીતો ગાયાં અને તે ચિરસ્મરણીય થઈ ગયા.

સંગીતના વિશ્વમાં તેમણે પચાસ વર્ષ પૂરા કર્યાં ત્યારે તેમને અભિનંદન આપવા અનેક કાર્યક્રમો યોજવામાં આવ્યા. તેમાંના મુખ્ય કાર્યક્રમમાં દેશના મહાન સંગીતકારો હાજર રહ્યા અને તેમણે પોતે તેમને શ્રદ્ધાંજલી આપવા પોતાની કલા દ્વારા અંજલિ આપી. આજના અંકમાં તેમાનું એક રત્ન રજુ કરીશું. આ સમારોહમાં ભારતભરનાં શ્રેષ્ઠ કલાકારો તેમને અભિનંદન આપવા એકઠા થયા હતા. તે સમયે શ્રેયા ઘોષાલે તેમની સાથે એક ગીત ગાયું. અહીં આ ગીત રજુ કરીએ છીએ. અને હા, કલાકારનું નામ છે યેસુદાસ! ગીત છે, “સૂર-મયી અઁખિયોંસે, નન્હા મુન્ના એક સપના દે જા રે…”



***

રશિયન લેખક બોરીસ પાસ્તરનાકે એક હૃદયંગમ નવલકથા લખી - ડૉક્ટર ઝિવાગો. રશિયામાં તો તે પ્રસિદ્ધ થતાં જ ત્યાંની સામ્યવાદી સરકારે તેના પર પ્રતિબંધ લાદ્યો હતો. ચોરી છૂપીથી તેની અસંખ્ય નકલો વેચાઈ અને પશ્ચિમ યુરોપનાં દેશોમાં પહોંચી ગઈ. આ પહેલાં પાસ્તરનાકની કવિતાઓ પણ પ્રસિદ્ધ થઈ હતી. રાજકીય વંટોળિયાથી બચવા સાહિત્ય માટેનું નોબેલ પ્રાઈઝ પાસ્તરનાકને ડૉ. ઝિવાગોને બદલે તેમની કવિતાઓ માટે એનાયત થયું, પણ વિશ્વની જનતા જાણતી હતી કે આ પારિતોષીક તેમને ડૉ. ઝિવાગો માટે આપવામાં આવ્યું હતું. રશિયાની સામ્યવાદી સરકારનું દબાણ કહો કે તેમના દમનની ભિતી, પાસ્તરનાકે નોબેલ પ્રાઈઝ સ્વીકારવાનો ઈન્કાર કર્યો. નવલકથા ડૉ. ઝિવાગો અમેરિકામાં પ્રસિદ્ધ થઈ, અને વર્ષો બાદ તેના પર ફિલ્મ બની. આ ફિલ્મની નાયિકા લારા પર એક Theme song લખાયું અને સંગીતબદ્ધ થયું. લાંબા સમય સુધી આ ગીત વિશ્વના રેડિયો સ્ટેશનેથી પ્રસ્તૂત થતું રહ્યું. 

આપ સૌ જાણો છો કે પૂર્વાંચલની સપ્તકન્યા - seven sisters ગણાતા સાત રાજ્યોમાં મેઘાલય તેની રાજધાની શિલૉંગને કારણે સુપ્રસિદ્ધ છે. આ રાજ્યમાં ખ્રિસ્તી ધર્મના પ્રાદુર્ભાવની સાથે પાશ્ચાત્ય સંગીતનાં પગરણ મંડાયા હતાં. અંગ્રેજ શાસનકર્તાઓએ શિલૉંગને હિલ સ્ટેશન ઉપરાંત પ્રદેશની રાજધાની બનાવી. યુરોપીયન પરિવારોમાં પ્રચલિત ગણાતી સંગીત સભા - જેને Chamber Music કહેવાય છે, તેની પરંપરા શિલૉંગમાં શરૂ થઈ. અંગ્રેજો ગયા બાદ પણ આ કલા વિકસી. એક અવેનત સંસ્થા સ્થપાઈ - Shillong Chamber Choir. સંસ્થાના નવ-કલાકારોએ તેમાં દેશી લોકપ્રિય સંગીત જોડ્યું અને fusionનો પ્રયોગ શરૂ થયો.  શિલૉંગ કૉયર દેશભરમાં પ્રસિદ્ધી પામ્યું અને તેના કલાકારોને વિવિધ સ્થાનોએથી નિમંત્રણ મળવા લાગ્યાં. ત્યાર બાદ આ ગાયકોએ દેશભરમાં ખ્યાતિ પ્રાપ્ત કરી. આજે ‘કૌન બનેગા કરોડપતિ’થી માંડી સંગીતની સ્પર્ધાઓમાં ઈનામ જીતનાર આ સંગીત મંડળીનું એક ‘ફ્યુઝન’ ગીત રજુ કરીશું. ગીત તો આપ જાણો છો, પણ તેમાં આ ગાયકોએ ઉપર જણાવેલ લારાનું Lara's Song તરીકે ઓળખાતું ગીત આબાદ રીતે જોડ્યું અને આખી પ્રસ્તુતીને અદ્વિતીય કરી. તે સમયે ભારતમાં અૉસ્ટ્રીયાના ‘વિયેના ચૅમ્બર ઓરકેસ્ટ્રા’ના વાદકો, જે ભારતના પ્રવાસે આવ્યા હતાં, તેમનો એક કાર્યક્રમ જોધપુરના રાજમહેલ ‘ઉમેદ ભવન’માં યોજાયો. શિલૉંગના ગાયકોએ 'દિલ તડપ તડપકે કહ રહા હૈ'ની સાથે ડૉ. ઝિવાગોની નાયિકા લારા પર યોજાયેલ ગીત - જે ફિલ્મનું signature music છે, પ્રસ્તુત કર્યું. વાદક-ગણ છે વિયેના ચૅમ્બર ઓરકેસ્ટ્રાનાં અને ગાયકો છે શિલૉંગ ચૅમ્બર કૉયરના. આમાં જે પુરૂષ ગાયક છે તેના અવાજને પાશ્ચાત્ય સંગીતમાં tenor કહેવામાં આવે છે!


લેખના અંતમાં ડૉ. ઝિવાગોની clip રજુ કરીશું - 'Somewhere, my love...' જેના વગર ઉપરનો વિડિયો કદાચ અધૂરો રહેશે.



બને તો આ નવલકથા વાંચશો, અને જો તે લાંબી લાગતી હોય તો આ ફિલ્મ જરૂર જોશો. મુખ્ય ભૂમીકા - ડૉ. ઝિવાગોની ઓમાર શરીફે અને લારાની ભૂમિકામાં કામ કર્યું છે જુલી ક્રિસ્ટીએ. તેમના પર ફિલ્માયેલ આ ગીતના સૂર લાંબા સમય સુધી મનના ખૂણામાં સંઘરાયેલા રહેશે.

આ સૂરો સાથે આજનો અંક અહીં સમાપ્ત કરીશું.



2 comments:

  1. યેસુદા–શ્રેયાના આ મધુરા ગીતને પ્રેક્ષકોમાંના સંગીતવીદોએ આપેલા પ્રતિભાવોમાં જ ઘણું સમાયેલું અનુભવાય છે. સરસ લેખ. - જુ.

    ReplyDelete
  2. મધુરા ગીત આનંદ આનંદ
    Also known as the Love Theme or Lara's Theme
    from the movie Dr. (Doctor) Zhivago પહેલા જોયેલું મુવીનું થીમ સોંગ આજે ફરી ફરી માણ્યુ.આ ગીત વાંચતા માણવાની વધુ મઝા આવશે
    Somewhere, my love,
    There will be songs to sing
    Although the snow
    Covers the hope of spring.

    Somewhere a hill
    Blossoms in green and gold
    And there are dreams
    All that your heart can hold.

    Someday we'll meet again, my love.
    Someday whenever the spring breaks through.

    You'll come to me
    Out of the long ago,
    Warm as the wind,
    Soft as the kiss of snow.

    Till then, my sweet,
    Think of me now and then.
    God, speed my love
    'Til you are mine again.



    Francis Paul Webster
    Maurice Jarre

    ...................................

    दिल तड़प तड़प के कह रहा है आ भी जा
    तू हमसे आँख ना चुरा, तुझे कसम है आ भी जा

    तू नहीं तो ये बहार क्या बहार है
    गुल नहीं खिले के तेरा इंतजार है

    दिल धड़क धड़क के दे रहा है ये सदा
    तुम्हारी हो चुकी हूँ मैं, तुम्हारे पास हूँ सदा

    तुमसे मेरी जिंदगी का ये सिंगार है
    जी रही हूँ मैं के मुझको तुमसे प्यार है

    मुस्कुराते प्यार का असर है हर कही
    हम कहा हैं दिल किधर है कुछ खबर नही
    Dil Thadap Tadap Ke Keh Raha Hai - Original Record Song ...
    Inline image 1▶ 3:18
    www.youtube.com/watch?v=m5J5RxAauYo
    Jan 9, 2012 - Uploaded by ravindra channel
    Song : Dil Tadap Tadap Ke Keh Raha Hai Movie : Madhumathi (1958) Lyrics : Shailendra Originally ગીત આ રીતે સાંભળતા પણ અલગ અંદાઝમા કાયમી યાદ થઇ



    અને સૂરમયી....વાહ વાહ
    Surmayee ankhiyon main nanha munna ek sapana de jaa re
    nindiya ke udate paakhi re, ankhiyon maon aaja saathi re
    raa rii raa ram o raaree ram
    sachcha koi sapanaa dejaa
    mujhako ko apana dejaa
    anajaana sa magar kuchh pahachaana sa
    halka phulka shabanami
    resham se bhi reshami
    suramai ...
    raat ke rath par jaane vaale
    neend ka ras barasaane vaale
    itana kar de ko meri ankhain bhar de
    ankhon main basata rahe, sapana ye hansata rahe
    sapana yoonN chalata rahe
    ankhiyon main basata rahe
    suramai .

    પ્ર'જુ વ્યાસ

    ReplyDelete