કૅરી ઑન સેવન્ટી ફાઈવ

મિલિટરીમાં થાકની પરાકાષ્ઠાની પરાકાષ્ઠા (આવું કંઇ હોય છે તેની સમજ મિલિટરી ટ્રેનિંગ વખતે જ પડે) ઉપરાંત સખત મહેનત કરાવાય તેને 'રગડા' કહેવામાં આવે છે. આ રગડો શું હોય છે તે OTSમાંના અમારા વાસ્તવ્યના બીજા દિવસથી સમજાયું. કહેવાનું રહી ગયું : પહેલા દિવસે દોડીને દોડીને બધા કામ કર્યા તેમાંનું એક હતું અમારા કેન્દ્રની 'બાર્બર શૉપ'ની મુલાકાત. બે - ત્રણ કૅડેટ્સ, જેઓ સેનામાં બિન-અફસર (Other Rank - ટૂંકાણમાં OR)ના હોદ્દા પર સેવારત હતા અને એમર્જન્સી કમિશન માટે સિલેક્ટ થયા હતા, તેમના સિવાય લગભગ બધા જીસીને પોતાના સુંદર, વાંકડિયા, લાંબા, 'ડિઝાઇનર હૅર કટ'નું અભિમાન હતું. અમને કટુ વિયોગ - bereavement શું હોય છે તેનો વસમો અનુભવ થયો બાર્બર શૉપમાં. ૧૯૬૩માં Guinness World Recordની સ્થાપના નહોતી થઈ તેથી આ 'વિક્રમ' ક્યાંય નોંધાયો નહીં, તેમાંનો એક આ હતો : એક મિનિટમાં ત્રણ 'ઘરાક'ના વાળ કાપવા. લાઇનબંધ ખડા રહેલા GCમાંથી એક પછી એક આવીને બાર્બર શૉપની હાઇ ચૅર પર બેસે ન બેસે, ફટાક દઇને સફેદ કપડું ગરદન ફરતું મૂકાય અને વન નંબરનું મશિન સમસ્ત કેશ-સંભાર પરથી વીસ સેકંડમાં ફરી વળે. એક ઝટકાથી ખભા ફરતું કપડું ખેંચાય ત્યારે સમજવાનું કે વાળ કપાઈ ગયા છે અને ફરીથી કંપનીના સ્ક્વૉડમાં ખડા રહેવાનું.. તે દિવસે સલૂનના અરિસામાં પોતાનું મુખદર્શન કરીને ખુરશી પરથી ઉભા થનારા મારી આલ્ફા કંપનીના ૧૨૦ GCમાંથી ૧૧૦ જણાના એવા નિસાસા નીકળ્યા, જાણે અમે અમારા કોઈ પ્રિયજનને ગુમાવ્યા હતા. બીજા દસ શીખ કૅડેટ હતા, તેઓ દૂર ઉભા રહીને અમારી હાલત જોઇને ખુશ થતા જણાયા.

બીજા દિવસથી અમારો રગડો - આઇ મિન, ટ્રેનિંગ શરુ થઇ ગઇ. 

સવારે ચાર વાગે ઉઠીને સૌ પ્રથમ અમને મળેલો મોટો સફેદ મગ (જેમાં આપણા બે-ત્રણ કપ ચા સમાય) ભરીને ‘બેડ ટી’ અને અમારી મેસની ભઠ્ઠીમાંથી નિકળેલા તાજા ગરમાગરમ બિસ્કીટનો નાસ્તો. ત્યાર પછી ઝપાટાબંધ દાઢી, બ્રશ અને બાથરુમમાં જઇ પ્રાતર્વિધી પતાવી કસરતનો - એટલે પી.ટી. (ફિઝીકલ ટ્રેનિંગ)નો યુનિફોર્મ પહેરી બૅરેકની બહાર પ્લૅટુન-વાર લાઇનબંધ ઉભા રહી જવાનું. હવે સાર્જન્ટ બહાદુરસિંઘ આવી અમારો ‘ટર્ન-આઉટ’ (પહેરેલો પોશાક, બુટ પૉલીશ વિ.) ચેક કરે. તેમાં કોઇ ઉણપ હોય કે ન હોય, ‘યૂ બ્લડી ફૂલો, તમારા જેવા જોકર્સ મારી આખી જીંદગીમાં મેં ક્યાંય જોયા નથી. તમારા દેદાર જોઇ મને શરમ આવે છે,’ કહી, અમારામાંથી કેટલાકનાં નંબર બોલી, નોંધી લે. જેમનો નંબર નોંધાયેલો હોય, તેમણે રાતના ભોજન બાદ સજા ખાવા મેદાનમાં જવાનું હોય. આને સજા ન કહેતાં એક્સ્ટ્રા ડ્રિલ કહેવામાં આવે છે. આ 'પરેડ'માં અમને ‘ફ્રન્ટ રોલ’ (ખરબચડી જમીન પર ગુંલાટિયા ખાવાના), બૅક રોલ (ઉંધા ગુંલાટિયા); આવા પચાસેક ફ્રંટ રોલ  (આ સહેલામાં સહેલી સજા, હોં કે!). ત્યાર બાદ અમારા ઘૂંટણ, સાથળ અને પગની ઘૂંટીનો સત્યાનાશ કરનારી ‘ઢઢ્ઢુ ચાલ’ (અંગ્રેજી: frog march) જે ઓછામાં ઓછી સો મિટરની હોય. આ પતે એટલે ‘ચિત્તા ચાલ’ - એટલે જમીન પર ચત્તા સુઇ, ચિત્તાની જેમ ઘસડાતા જઇ ૧૦૦ મિટરનું અંતર કાપવાનું. અને છેલ્લે, હૉકી ગ્રાઉન્ડ ફરતા દસ ચક્કર. આ બધાં "કામ" ભારે ભરખમ બૂટ, બેલ્ટ, પાઉચ અને પીઠ પર ઉંચકવાનો હૅવરસૅક - જેને છોટા પૅક અથવા પીઠ્ઠુ કહેવાય, તે પહેરીને જ કરવાના હોય.  આ ‘extra drill’નું ઉર્દુ નામ ‘પીઠ્ઠુ પરેડ’ - પીઠ પર લગાડવાના આ થેલામાં કૂચ કરતી વખતે તેમાં સુચિ પ્રમાણે ત્રણેક કિલોગ્રામના વજનની વસ્તુઓ રાખવામાં આવે. જો કે અમને મળતી પીઠ્ઠુ પરેડમાં નિયત વસ્તુઓને બદલે આ થેલામાં તેનું વજન પૂરૂં કરવા પત્થર અને ઇંટ મૂકવામાં આવે. બહાદુરસિંઘ તેને ‘પેટી પરેડ’ કહેતા. આ ‘પરેડ’નો વણલખ્યો નિયમ એવો હતો કે ત્રણ દિવસથી ઓછી “પેટી પરેડ” કોઇને ન અપાય! મારી પ્લૅટુનમાં ઓરિસ્સાનો કૅડેટ પૂર્ણચંદ્ર પરીજા હતો. તેને એટલી એક્સ્ટ્રા ડ્રીલ મળી હતી, કે ટ્રેનિંગ પૂરી કરીને સેકન્ડ લેફ્ટનન્ટ થઇને પોતાની રેજીમેન્ટમાં ગયો ત્યારે તેના નામે અગિયાર એક્સ્ટ્રા ડ્રીલ ઉધાર રહી હતી!

પ્લૅટુન સાર્જન્ટ બહાદુરસિંઘની ‘બહાદુરી’ બાદ અમે પીટી કરવા જઇએ. રોજ સવારે ‘રોડ-વૉક-ઍન્ડ-રન’માં બે માઇલની દોડ કરી આવવાનું. ત્યાર બાદ બ્રેકફાસ્ટ. બ્રેકફાસ્ટ ભરપૂર અને પૌષ્ટિક - કેટલીક વાર ભારે પણ થઈ જતો જે ઘણી વાર નુકસાન પહોંચાડે. આ શિરામણ બાદ ડ્રીલ, WT - Weapons Training અને ત્યાર બાદના લેક્ચર્સમાં થાકીને બેસેલા જીસીઓને આ ભારે બ્રેકફાસસ્ટને લીધે ઝોકું આવી જાય. એકાદ જીસી પકડાઈ જાય તો તેને instant karma અર્થાત્ 'તરત દાન મહા પૂણ્ય'ની જેમ આખા ક્લાસની વચ્ચેની ખુલ્લી જગ્યામાં દસ ગુલાંટિયાં ખાવાની સજા થાય. બેથી વધુ ઉંઘણશી પકડાય તો ૧૨૦ જણાના આખા ક્લાસને બહાર મેદાનમાં આવી ફ્રન્ટ રોલ કરવાના.

 હવે વાત કરીએ લશ્કરી કવાયત - ડ્રીલની. બ્રેકફાસ્ટ બાદ કવાયતનો પિરિયડ આવે. કડક સ્ટાર્ચ લગાડેલા ખાસ યુનિફૉર્મ પહેરી ડ્રીલ સ્ક્વેરમાં જવાનું. જ્યાં સુધી ડ્રીલની પરીક્ષા પાસ ન કરીએ ત્યાં સુધી અમને કૅમ્પમાંથી બહાર જવાનો ‘આઉટ પાસ’ ન મળે, અને અમારા બૂટને પૉલીશ કરી, બાકીના સામાનને તૈયાર કરી આપવા માટે ઑર્ડર્લી’ ન મળે. ડ્રીલમાં ‘લેફ્ટ-રાઇટ’ કરવા ઉપરાંત ‘Ceremonial Parade’ (તમે ૨૬મી જાન્યુઆરીની પરેડ જોઇ હશે, તેમાં જે રીતે પરેડ કમાંડર તલવાર લઇને માર્ચ કરતા હોય છે, સલામી શસ્ત્ર અને ‘Beating the Retreat’ કરતા હોય છે, તે બધી વિધિઓ શીખવી પડતી હોય છે.) ડ્રીલમાં સૌથી વધુ અગત્યતા અપાય છે પોશાકને. શર્ટના કૉલર કે બાંયમાંથી સૂતરનો એક પણ તાંતણો ડોકિયું કરતો હોય તો જીસી ‘ફેઇલ’. પૉલીશ કરેલા બૂટમાં સુબેદાર મેજરને પોતાનો ચહેરો ન દેખાય તો પણ તમે ‘ફેઇલ’. લાંબા મોજાની ઉપરની કિનારમાંથી પતંગિયાના આકારના લાલ અને ભૂરા રંગના ‘garter flash’ની લંબાઇ પણ નિયમ પ્રમાણે હોવી જોઇએ. અમારા ડ્રિલ સાર્જન્ટને અંગ્રેજી આવડતું ન હોવાથી ગાર્ટર ફ્લૅશને ‘ગટરફ્લાય’ કહેતા! ટોપી - એટલે બેરી (beret) ડાબી આંખની ભમરથી બે આંગળ કરતાં ઉંચી કે નીચી હોય તો પણ તમે ‘ગયા’. વાળ એવા કપાયેલા હોવા જોઇએ કે બેરીની પાછળના ભાગમાં એક પણ વાળ દેખાવો ન જોઇએ. આ તો શરુઆત. ત્યાર બાદ દરેક હલન ચલન, સૅલ્યુટ કરવાની રીત, પગ ઉપાડીને પછાડવાની ઢબ - જવા દો, આ બધું યાદ આવે છે અને ફરી ડ્રીલ સ્ક્વેરના (પરીક્ષાના) નામથી ધ્રુજારી છૂટે છે. 

હું બે વાર ડ્રીલ સ્ક્વેરમાં ‘ફેલ’ થયો હતો. પહેલી વાર મારા શર્ટના કૉલરમાંથી એક મિલીમીટરના ૧૦૦મા ભાગ જેટલું તાંતણું ડ્રીલના ચીફ ઇન્સ્ટ્રક્ટર, રેજીમેન્ટ ઑફ ગાર્ડ્ઝના સુબેદાર મેજરની નજરે ચઢ્યું તેથી ફેઇલ. બીજી વાર તેમણે મારી આંખમાં આંખ પરોવીને જોયું ત્યારે મારી આંખનું પોપચું એક મિલીમીટરના હજારમા ભાગ જેટલું હલી ગયું તેથી નાપાસ! કોઇ પણ કારણ હોય, પણ રીપોર્ટમાં ફક્ત એટલું લખાય : "જીસી ડ્રીલ સ્ક્વેરમાં બે વાર ફેલ થયો છે. આ દર્શાવે છે કે તે ડ્રીલમાં તે સાવ કાચો છે". મારા બે વાર 'ફેઇલ'નો રીપોર્ટ વાંચીને મારી એકલાની એવી બારીકાઇથી પરીક્ષા લેવાઇ, જાણે સુબેદાર મેજર હાથમાં સુક્ષ્મદર્શક યંત્ર લઇને મારો યુનીફોર્મ, બૂટ પૉલીશ, બેલ્ટ, બકલ, બેરી પરના બૅજનો ચળકાટ ચકાસી રહ્યા હતા. મારી તો એટલી હદ સુધી ચકાસણી થઈ કે મારા ડાબા ખિસા પર લગાડેલા  A 1175ના ચેસ્ટ નંબરની પાછળના ખિસાનાં બટન બંધ છે કે નહીં, તે પણ સુબેદાર મેજરે ચેસ્ટ નંબર ઉતારી જોયું! ત્યાર પછી ડ્રીલમાં કરવામાં આવતી બધી વિધિઓ - માર્ચીંગની દરેક ક્રિયા તથા “પત્રકે સાથ સૅલ્યૂટ કરના”  વિગેરે જેવી એકે એક વિધિ મારી પાસેથી કરાવી. અંતે ‘સૅલ્યૂટ’નો હુકમ આપી મારા ચહેરાથી એક સેન્ટીમીટર પર પોતાનો ચહેરો લાવીને જોયું કે મારી આંખ સીધી લાઇનમાં જોઇ રહી છે કે તેમની તરફ અને સૅલ્યુટની સ્થિતિમાં મારો હાથ સ્થિર છે, જમણી આંખની ભમરની એક ઇંચથી ઉપર મારી હથેળી છે કે નહિ તે ચકાસીને જોયું. બધું સંતોષકારક લાગતાં આખરે તેમણે મને પાસ થયાનો હુકમ, “કૅરી ઑન, જીસી,” આપ્યો અને કહ્યું, “સેવન્ટી-ફાઇવ’ આપકી ડ્રીલ બહુત બહેતર હુઇ હૈ. કોઇ કસર નહિ. કૅરી ઓન.” આના જવાબમાં શિરસ્તા પ્રમાણે હું ઉંચા સાદે બે જ અક્ષર બોલી શકું: “સર!” 

મારા હોઠ પર શબ્દ આવ્યા હતા, ‘આપને મેરી ડ્રીલ કબ દેખી થી જો અબ બહેતર હુઇ?’ પણ આવું કશું કહેવાય નહિ, અને કહીએ તો દસ થી ઓછી એક્સ્ટ્રા ડ્રીલ મળ્યા વગર ન રહે! આ વખતે મને સૌથી વધુ દુ:ખ થયું હોય તો શાળા કે કૉલેજ દરમિયાન એનસીસીમાં ન જોડાયો તેનું હતું. OTSમાં જે શિક્ષણ મેળવી રહ્યો હતો તે મને એનસીસીમાં મળ્યું હોત તેથી અહીંની ટ્રેનિંગ મને વસમી ન લાગત.