૧૯૭૧ - યુદ્ધનાં એંધાણ....

આગળનું વૃત્તાંત કહું તે પહેલાં આંતરરાષ્ટ્રીય સીમા તથા ત્યાં આપણી ચોકીઓના deploymentનું રેખાચિત્ર આપ્યું છે. ગયા અંકમાં આપેલું વર્ણન આપે વાંચ્યું હશે, તેના સંદર્ભમાં આપણી સીમાનો અંાશીક ખ્યાલ આપને આવશે.

બટાલિયનના મુખ્ય મથકમાં થોડા દિવસ રહ્યા બાદ મારી બદલી ચાર્લી કંપનીમાં થઇ. મારી જવાબદારીની ચોકીઓ રાવિ નદીને પાર હતી, જ્યારે કંપની હેડક્વાર્ટર ધુસ્સી બંધની પાછળ હતું. અમારી દરેક ચોકી (બોર્ડર આઉટપોસ્ટ- BOP)માં ઉંચો માંચડો બનાવીને તેમાં દુરબીન સાથે અમારો નિરીક્ષક ઓ.પી. (અૉબ્ઝર્વેશન પોસ્ટ) રહીને બાઉન્ડરી પિલરના વિસ્તારમાં અને અમારી સામે આવેલી પાકિસ્તાનની ચોકીઓમાં કોઇ હિલચાલ થાય તો તેના પર નજર રાખે. એક દિવસ મારી છ નંબરની ચોકીના OPએ સમાચાર આપ્યા કે સામેની પાકિસ્તાની ચોકીમાં અચાનક ત્રીસેક જેટલા “સિવિલિયન” રહેવા આવ્યા છે. સફેદ કુર્તા તથા નીલા કે સફેદ તહેમત (પંજાબી સ્ટાઇલની લુંગી)માં ફરતા આ સિવિલિયનો અમારી સામેના રેન્જર્સની ટ્રેન્ચમાં આખો દિવસ બેસતા અને સાંજના સમયે બહાર નીકળતા. આ રીતે અન્ય BOPમાં પણ હિલચાલ જોવા મળી. આ સમાચાર અમે મિલીટરીને તથા અન્ય સુરક્ષા એજન્સીને આપ્યા. તેમણે આ બાબતમાં પૂરી તપાસ કરતાં જણાયું કે આ બધા પાકિસ્તાની સૈન્યની બલુચ તથા પંજાબ રેજીમેન્ટના સૈનિકો હતા. આમ થોડા જ દિવસોમાં પંજાબની આખી સરહદ પર દુશ્મનની પ્રવૃત્તિ વધી ગઇ અને એવું જાણવામાં આવ્યું કે અમારી બટાલિયન સેક્ટરના વિસ્તારમાં પાકિસ્તાનની એક બ્રિગેડ મૂકવામાં આવી હતી.
એક સાંજે અમારા જવાન છ નંબરની ચોકીના ‘પત્તન’ પાસે નૌકા લાંગરતા હતા ત્યાં તેમને અમારી સામે આવેલી દુશ્મનની ચોકીના દસે’ક જવાનોને પત્તનની આસપાસ આવેલ જગ્યા તપાસતા જોવામાં આવ્યા. અમારા જવાનોએ તેમને પડકારતાં તેઓ જંગલમાં નાસી ગયા. ચોકીના જવાનોએ તેમનો પીછો કર્યો, પણ તે જગ્યાએથી આંતરરાષ્ટ્રીય સીમા કેવળ ૨૦૦ મીટર હતી તેથી દુશ્મન નાસી જવામાં સફળ રહ્યા. અમે પત્તનની ઘનીષ્ટ તપાસ કરી ત્યારે જણાયું કે તેમનો ઇરાદો ‘પાક’ નહોતો. યુદ્ધશાસ્ત્રની દૃષ્ટીએ આનું એક જ નિરાકરણ હતું.
યુદ્ધમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા કેટલીક જગ્યાઓ સામરિક દૃષ્ટીએ અત્યંત સંવેદનશીલ -strategically sensitive હોય છે. આવાં સ્થાન કબજે કરી, તેનું ‘firm base’ બનાવવામાં આવે છે, જ્યાં હુમલો કરનાર તોપખાના- ટૅંક્સ સમેત મુખ્ય સેના નિર્ણાયત્મક હુમલો કરી મોટાં લક્ષ્ય પર વિજય પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આના માટે હુમલો કરનાર સૈન્યના સેનાપતિ એક અનુભવી અફસરની આગેવાની નીચે તોપખાના, રિસાલા તથા ઇન્ફન્ટ્રીના પ્રતિનિધીઓની ટુકડી બનાવી આવા સંવેદનશીલ સ્થળોની પૂરી માહિતી મેળવવા મોકલતા હોય છે. આ ટુકડીને Recce Patrol (Reconnoissance Patrol) કહેવાય છે. જરૂર પડે તો તેમને હાથોહાથની લડાઇ પણ કરવી પડતી હોઇ તેમને aggressive recce patrol પણ કહેવાય છે. અમાર વિસ્તારમાં આવી જ ‘reconnoissance patrol’ આવી હતી. પાકિસ્તાની સેનાની આવી ટુકડી અમારી બટાલિયનની બુર્જ-ફતેહપુરની ચોકીઓ તરફ પણ જોવામાં આવી. તે વખતે અાપણી સેનાને દુશ્મનના ઇરાદાનો પૂર્ણ ખ્યાલ નહોતો આવ્યો. અમને એક વાત તો જરૂર જણાઇ કે રાવિ નદી સુધી આવેલી દુશ્મનની ટુકડીનો આશય અમારી ચોકીઓ પર હુમલો કરવાનો હતો.પાકિસ્તાન તરફથી થનારા આક્રમણની આ પૂર્વ તૈયારી હતી.
પાકિસ્તાનની ગતિવિધી જોતાં આપણા સેનાપતિ જનરલ સૅમ માણેકશૉએ સંરક્ષણાત્મક પગલાં ભરવાનો નિર્ણય લીધો. અમારા સેકટરમાં ત્રણ બ્રિગેડ્ઝ આવી અને તેમણે ધુસ્સી બંધની પાછળ મોરચા બાંધ્યા. અમારી બટાલિયન લગભગ ૨૦ કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલી હતી તેથી અમારી કંપનીઓ આ ત્રણ બ્રિગેડઝમાં વહેંચાઇ. મારી કંપની ૫૮મી બ્રિગેડમાં આવી. મારી છ નંબરની ચોકીની સામે પાકિસ્તાનના સૈનિકોની મોટી સંખ્યા જોતાં બ્રિગેડ કમાંડરે ત્યાં ઇન્ફન્ટ્રી મૂકી, અને મને બટાલિયન હેડક્વાર્ટરમાં અૅજુટન્ટના પદ પર બોલાવવામાં આવ્યો. હું મુખ્ય મથક પર મોડી રાતે પહોંચ્યો. બીજા દિવસે વહેલી સવારે મારી અૉફિસમાં ગયો. થોડી વારે અમારા સી.ઓ. આવ્યા.
“નરેન્દર, આજે દસ વાગે આપણા હેડક્વાર્ટરમાં દુશ્મનની સામે મોરચો બાંધી રહેલી બ્રિગેડ્ઝના બધા અૉફિસરોની મીટીંગ છે. આપણા આર્મી ચીફ જનરલ માણેકશૉ તેમને સંબોધવાના છે. સુબેદાર મેજર માનસિંહે એક બૅરૅક ખાલી કરી છે અને ત્યાં ખુરશીઓ ગોઠવવાના છે. કહેતાં દુ:ખ થાય છે કે આ મીટીંગમાં બીએસએફના અફસરોને બોલાવવામાં નથી આવ્યા. તમે જાતે જઇને જોઇ લેજો કે ત્યાં ‘ટૉપ ક્લાસ’ વ્યવસ્થા થઇ છે.”
મેં તપાસ કરી અને જોયું કે માનસિંહે સરસ વ્યવસ્થા કરી હતી. ચીફ (ચીફ અૉફ આર્મી સ્ટાફ માટેનું આ સર્વમાન્ય સંબોધન છે) આવે તે પહેલાં શ્રી.સિંઘ, અમારા સેકન્ડ-ઇન કમાન્ડ શ્રી. યાદવ અને હું અૉફીસર્સ મેસમાં ગયા. થોડી વારે અમારા ગાર્ડ કમાંડરનો સિનિયર અફસરોને આપવામાં આવતી હથિયારબંધ સલામી આપવાનો ગર્જના સમો હુકમ સાંભળ્યો. ચીફ અમારા કૅમ્પસમાં આવી ચૂક્યા હતા. સીઓ થોડા ગમગીન હતા. અમારી બટાલીયનના હેડકવ્ાર્ટરમાં દેશના સરસેનાપતિ આવ્યા હતા અને તેમની સભામાંથી અમને બાકાત રાખવામાં આવ્યા હતા! મેસનો ‘આબદાર’ અમારા માટે ચ્હા લાવે તે પહેલાં અમે બ્રિગેડ મેજરને દોડીને મેસ તરફ આવતા જોયા. હાંફતા શ્વાસે તેમણે સીઓને કહ્યું, “સર, ચીફે તમને અને તમારા અફસરોને બોલાવ્યા છે. મીટીંગ હૉલની બહાર તેઓ તમારી રાહ જોઇ રહ્યા છે.”

Hit counter provided by hit counter website.