બ્રેનગન અને બ્રેકફાસ્ટ....

સૈન્યમાં સેક્શન સૌથી નાની પણ પાયાની ટુકડી હોય છે. સેક્શનનું સૌથી ભારે હથીયાર Bren Gun અથવા LMG - લાઇટ મશીનગન હોય છે. અમારા માટે તેનું પ્રશિક્ષણ અતિ મહત્વનું ગણાતું. અા ટ્રેનીંગમાં બ્રેનગન ચલાવવા ઉપરાંત તેના નાનામાં નાના હિસ્સા-પૂજર્જા ખોલી, સાફ કરી તેમની બે થી ત્રણ મિનીટમાં અૅસેમ્બ્લી કરવાની કૂશળતા પર ઘણો ભાર મૂકાતો. ઘણી વાર અમારા ‘ઉસ્તાદજી’ અમને પલોટવામાં એટલા મશગુલ થઇ જતા કે તેમને સમયનું ભાન ન રહેતું. એક વાર LMGનો વર્ગ બ્રેકફાસ્ટ પહેલાં લેવાયો. પીટી કયર્યા બાદ અમે બૅટલ ડ્રેસ પહેરી સીધા વેપન ટ્રેનીંગ એરિયામાં ગયા. ક્લાસનો સમય પૂરો થયો પણ ઉસ્તાદજી અમને છોડવાનું નામ ન લે! અમે બધા ભૂખથી વ્યાકુળ થઇ રહ્યા હતા, પણ ઉસ્તાદજી તો મંડી પડ્યા હતા અમને પલોટવામાં! હવે અહીં જે કામ દરેક કૅડેટે કરવાનું હતું તે પૂરૂં થયા બાદ તેણે ‘રીપોર્ટ’ આપવાનો હોય છે: “નંબર વન બ્રેન.. ઠીક!” “નંબર ટૂ બ્રેન.. ઠીક!” વિ.
અમારા સાથી કૅડેટ બચૈંતસિંઘનો વારો આવ્યો ત્યારે તેણે થાકેલા પણ પડછંદ અવાજમાં રીપોર્ટ આપ્યો:
“નંબર વન... બ્રેકફાસ્ટ........ ઠીક!”
આખો સ્ક્વૉડ ખડખડાટ હસી પડ્યો. ઉસ્તાદજી ઝંખવાણા પડી ગયા અને ક્લાસને રજા આપી!

આવી હાલતમાં સૅંડ મોડેલ રૂમમાં આવેલા વર્ગમાં બેઠાં પછી ‘થિયરી’ના લેક્ચરમાં ઘણા કૅડેટ્સ થાકીને ક્લાસમાં જ ઝોકાં ખાતા અને ઉંઘી પણ જતા. તેમના પર કોઇ પ્રશિક્ષકની નજરે પડી જાય તો તત્કાળ સૌની સામે તેને ગલોટિયાં ખાવાની શિક્ષા. એકથી વધુ કૅડેટ્સ ઝોકાં ખાતાં દેખાય તો આખા ક્લાસને સામુહિક રીતે સખત મેદાનમાં ઇક્વીપમેન્ટ સાથે ૨૦-૨૫ ગલોટીયા ખાવા પડે!

એક દિવસ અમારો ક્લાસ ગોરખા રાઇફલ્સના કર્નલ વિષ્ણુ શમર્મા લેતા હતા. બસો કૅડેટ્સના ક્લાસમાં ઝોકું ખાનારાઓમાં હું જ પકડાઇ ગયો. બૂમ પાડી તેમણે મને ઉભો કયર્યો, અને પૂછ્યું, ‘પ્લૅટુનમાં કેટલા ‘ટુ-ઇંચ મોર્ટર બૉમ્બ હોય છે?’
એક તો હું ઉંઘતો હતો, તેમાં વળી પકડાઇ ગયો. જેમ સવાલ બૂમ પાડીને પૂછાય તેમ અમારે જવાબ પણ બૂમ પાડીને આપવાનો હોય. હું ગુંચવાઇ ગયો હતો તેમ છતાં ઘાંટો પાડીને જવાબ આપ્યો, “ટ્વેન્ટી ફોર, સર!’ - જે સાવ ખોટો હતો. કર્નલ સાહેબનો પારો એકદમ ચઢી ગયો, અને તેમણે આખા વર્ગને ક્લાસરૂમમાંથી બહાર કાઢી સો ગજ સુધી ગલોટિયાં ખાવાનો હુકમ કયર્યો. દરેક ગલોટિયે એકસો નવાણું અવાજ નીકળતા હતા, “સા... સેવન્ટીફાઇવ!

આ જાણે ઓછું હોય તેમ બૅરેકમાં પાછા જઇએ ત્યાં અમારા સિનીયરો અમને ‘રગડવા’ તૈયાર હોય. ડગલેને પગલે તેઓ તાત્કાલિક શિક્ષા - જેમાં તેમને ‘ઢઢ્ઢુ ચાલ’ અત્યંત પ્રિય હતી - તે અમારી પાસેથી કરાવતા જ રહેતા. ‘બ્લડી ફૂલ’ અમારા સિનિયરોનો પ્રિય ઉદ્ગાર! દિવસમાં આ શબ્દનો જેટલી વાર પ્રયોગ કરતા એટલી વાર તેમણે ભગવાનનું નામ લીધું હોત તો તેઓ સદેહે સ્વર્ગમાં જઇ શક્યા હોત!
આવા સખત કાર્યક્રમ - અને શિક્ષાઓથી હેરાન થઇને ઘણા કૅડેટ એક અઠવાડિયામાં જ OTS છોડીને જતા રહ્યા હતા. અહીં એક નિયમ હતો કે જે લોકો એક અઠવાડિયામાં જતા રહે તેમને કોઇ દંડ ભરવો નહોતો પડતો. ત્યાર બાદ દરેક દિવસ દીઠ નિયત કરેલા દરે ટ્રેનિંગનો ખર્ચ આપવો પડે. આ કારણસર ઘણા જીસી એક અઠવાડિયામાં જ OTS છોડીને પાછા જતા રહ્યા હતા.

હું ગુજરાત-સૌરાષ્ટ્રના વાતાવરણમાં ઉછયર્યો હતો. આપણા સભ્ય સમાજના લોકો ગાળાગાળી નથી કરતા. ગુસ્સો આવે કે કોઇએ ગમે એટલી મોટી ભુલ કરી હોય તો પણ અપશબ્દ બોલાતા નથી. અહીં તો ટ્રકમાંથી ઉતરતાં વેંત અપમાન, ગાળો અને અકારણ અપાતી શિક્ષાને કારણે મારો જીવ ઉકળી ઉઠ્યો હતો. મારા ચારિત્ર્યનું ઘડતર એવી રીતે થયું હતું કે હું કદી અન્યાય કે જુઠો આરોપ સહન કરી શકતો નહોતો. અકારણ મળતી સજાને કારણે એક દિવસ હું અત્યંત દુ:ખી થયો. મન ઉદાસીનતાથી ભરાઇ ગયું. મારા સાથીઓ બપોરના સમયે બૅરેકમાં આરામ કરતા હતા. હું અૅન્ટીરૂમમાં જઇ ગમગીન થઇને બેઠો હતો, તેવામાં અમારી મેસના બટલર, મિસ્ટર ભોંસલેએ મને જોયો. જાણે કોઇ psychic હોય તેમ તેઓ મારી પાસે આવ્યા.
“સાહેબ, ઘણા પરેશાન દેખાવ છો. પાછા જવાનો વિચાર તો નથી કરતા ને?”
“તમે કેવી રીતે જાણ્યું?”
“હું અહીંનો સૌથી જુનો મૅનેજર-કમ-બટલર છું. તમારી સૌની વ્યથા હું જાણી શકું છું. મારે તમને એક જ વાત કહેવી છે. ‘બહુત ગઇ થોડી રહી’. તમને ખબર પણ નહિ પડે કે બાકીના દિવસો કેવી રીતે નીકળી ગયા. બીજી વાત: તમે દેશની રક્ષા કરવાના ઉદ્દેશથી અહીં આવ્યા છો. ગમે તે થાય, હવે પાછી પાની કરતા નહિ. શિવાજી મહારાજ અને રાણા પ્રતાપને તમારા આદર્શ બનાવો. તમે તેમના અફસર છો એવો વિચાર કરશો તો તમારો ઇરાદો વધુ મજબૂત થશે. કંઇ પણ થાય, પાછા જવાનો વિચાર કરશો મા.”

મિસ્ટર ભોંસલેની વાત સાંભળી હું ભોંઠો પડી ગયો. મેં નિશ્ચય કયર્યો કે જે ઉદ્દેશથી હું અહીં આવ્યો છું, તે પૂરો કયર્યા વગર નહિ રહું.

OTSમાં આમ તો આખી પ્લૅટુનના કૅડેટ્સ મારા મિત્ર બન્યા, પણ તેમાં બે ખાસ હતા - હોમી દારા શ્રૉફ અને રવિંદર કોહલી. હોમી મુંબઇના કફ પરેડમાં રહેતા ધનાઢ્ય પરિવારનો યુવાન હતો. તેની સાથે ગુજરાતીમાં વાત કરવાની તક મળતી. મિલીટરીની બાબતનો તે જાણકાર હતો. આમ પણ ભારતીય સેનામાં જનરલ, એડમીરલ અને એર ચીફમાર્શલ જેવા ઉચ્ચ પદ પર પારસીઓએ સારી પરંપરા જાળવી છે. હોમીના ઘણા સગાં-સંબંધીઓ મિલીટરીમાં ઉચ્ચ પદ પર હતા, અને તેણે સેનાના અૉફિસર-કાડર વિશે સારો અભ્યાસ કયર્યો હતો. એક દિવસ મેં તેને પૂછ્યું, ‘હોમી, આપણે અહીં અફસર થવા આવ્યા છીએ, તો આપણી સાથે આપણા સિનિયર, આપણાથી ઉતરતા પદના સુબેદાર અને હવાલદાર આપણી સાથે આટલું ગંદું વર્તન શા માટે કરે છે? આપણી ડીગ્નીટીનો કચરો થતો કેમ કરીને સહેવાય?”

“સાંભલ, સેવન્ટીફાઇવ. આય એવણનો pschological પ્લાન છે. આપરી સુંવાલી સિવિલિયન જીંદગીની સૉફ્ટનેસ કાઢી ટફ અને સખત પર્સનાલિટીવાલા, સ્ટૅમીનાવાલા સોલ્જરમાં બડલવા માટે આ ટ્રેનીંગ ડેવેલપ કરી છે. સમજ, તું નરમ માટીનો રહીશ તો કમીશન્ડ ઓફિસર થયા પછી તારા જવાનોને લડાઇમાં કડક થાઇને કેમનો લીડ કરવાનો? બસ, આ છ મહિના તું ભુલી જા તું કોન હુતો, અને યાદ રાખ કે આગલ જતાં તું શું બનવાનો છે.”

મિસ્ટર ભોંસલે અને હોમીની વાત સાંભળીને મારો સમગ્ર દૃષ્ટીકોણ બદલાયો. મેં મારા અભ્યાસમાં પૂરી રીતે મન પરોવ્યું. શારીરિક ક્ષમતા વધારી અને હવે ૨૫ કિલો વજનની ઇક્વીપમેન્ટ અને રાઇફલ ઉંચકીને એક કલાકમાં પાંચ માઇલ અને પોણા બે કલાકમાં દસ માઇલની દોડ પણ સહેલાઇથી પૂરી કરવા લાગ્યો. પૂરી 'ઇક્વીપમેન્ટ'વાળા "ઘાયલ" સૈનિકને ખભા પર ઉંચકી, તેની અને મારી રાયફલ બીજા ખભા પર લટકાવી બસો ગજની દોડ બે મિનીટમાં પૂરી કરવા લાગ્યો.

સાંજે દોડ પૂરી કરીને આવ્યા બાદ કૅન્ટીનમાં પચાસ પૈસામાં મળતી કોકાકોલાની બૉટલ અને એટલી જ કિંમત પર મળતા એક બુંદીના લાડુની જ્યાફત ઉડાવતા ત્યારે એવી સુખદ ભાવના થતી!

આમ દિવસ વિતતા જતા હતા.....