હોનારત.....

જુલાઇ ૧૯૬૩: જેન્ટલમન કૅડેટ ‘ઇલેવન સેવન્ટી-ફાઇવ’.

આખરે આમર્મી હેડક્વાર્ટર્સમાંથી મને OTS -અૉફિસર્સ ટ્રેનિંગ સ્કૂલ- પુનામાં હાજર થવાનો હુકમ આવી ગયો.

મારા એક મિત્ર - કૅપ્ટન ભદ્રીના કહેવા પ્રમાણે ૬ જુલાઇના રોજ પુનામાં બે હોનારતો થઇ. આ જ તારીખે, ત્રણ વર્ષ પહેલાં પુનાની નજીક મુળા-મૂઠા નદી પરનો પાનશેત બંધ ભાંગી પડ્યો હતો, અને તેમાં અર્ધું પુના શહેર વહી ગયું હતું. બીજી હોનારત - નરેન મિલીટરીમાં અૉફિસર થવા પુના સ્ટેશન પર પહોંચ્યો ત્યારે થઇ!

અમને મળેલા લેખીત હુકમ પ્રમાણે સૌ પ્રથમ મુવમેન્ટ કન્ટ્રોલ ઓફિસર પાસે મેં હાજરી આપી અને નામ નોંધાવ્યું. વેઇટીંગ રુમમાં મારા જેવા અનેક યુવાનો ભેગા થયા હતા. થોડા સમયમાં અમને લેવા ત્રણ-ચાર થ્રી-ટન ટ્રક આવ્યા. તેની સાથે જીપમાં ગ્રેનેડીયર રેજીમેન્ટના કૅપ્ટન ચંદર નાગરાની આવ્યા. તેમનો રુવાબદાર યુનિફૉર્મ, કૅપ પર લગાવેલ સફેદ પીંછાનું હૅકલ અને હાથમાં છડી જોઇ અમે અંજાઇ ગયા. અમે પણ તેમના જેવા અફસર બનવાના છીએ એ ખ્યાલથી અપૂર્વ ઉત્સાહ સાથે અમે જાણે અત્યારથી જ અફસર થઇ ગયા તેવા રૉફથી ટ્રકમાં ચઢ્યા અને કુલી પાસેથી ટ્રંક અને બિસ્તરો અંદર મૂકાવ્યો. અમારી ખુમારી ક્ષણભંગુર નીકળશે તેનો અમને જરા પણ ખ્યાલ નહોતો. જેવા અમારા ટ્રક્સ OTS (અૉફિસર્સ ટ્રેનિંગ સ્કૂલ)માં પહોંચ્યા, અમારું ‘સ્વાગત’ કરવા સાવ ઝીણા કાપેલા વાળ, સ્માર્ટનેસ અને સખ્તાઇથી સભર ચહેરા અને સફેદ શર્ટ, ભૂરી ફ્લૅનલની પૅન્ટ, ગળામાં સ્કાર્ફ અને બ્લેઝરમાં સજ્જ એવા અમારી પહેલાંની બૅચના પાંચ કે છ જેન્ટલમેન કૅડેટ્સ હાજર હતા. તેમનાથી થોડે દૂર બે મેજર અને ચાર કૅપ્ટન ઉભા હતા.

અમે ટ્રકમાંથી નીચે ઉતયર્યા અને અમારો ટ્રકમાંથી સામાન ઉતારવા કુલી કે પોર્ટરની રાહ જોવા લાગ્યા. તેવામાં વિજળીના કડાકા જેવી ગર્જના સાંભળી.

“યૂ બ્લડી ફૂલ્સ...તમારો સામાન ઉતારવા કોણ તમારા પૂર્વજ આવવાના છે? ઉતારો સામાન. અને યાદ રાખજો, અહીં ચાલવાની મનાઇ છે. બધું કામ દોડીને કરવાનું છે,” બુલ ડૉગ જેવા લાગતા જેન્ટલમેન કૅડેટ તાડુક્યા. અમે ધડાધડ સામાન ઉતાયર્યો અને આગલા હુકમની રાહ જોવા લાગ્યા. અમને એક લાઇનમાં ઉભા રહેવાનું કહેવામાં આવ્યું, અને નંબર વાર અમારી જુદી જુદી કંપનીઓમાં વહેંચણી કરવામાં આવી. મારો નંબર Arjun ઉર્ફ 'આલ્ફા' કંપની અને તેની 'સી' પ્લૅટૂનમાં મૂકવામાં આવ્યો. ત્યાર બાદ અમને ચેસ્ટ નંબર અપાયા. મારો નંબર ‘આલ્ફા-૧૧૭૫’ હતો. હવે પછી અમારૂં સામાન્ય નામ થયું જી.સી. - એટલે જેન્ટલમન કૅડેટ, અને મારૂં વિશેષ નામ થયું “ઇલેવન સેવન્ટીફાઇવ” - ટૂંકમાં 'સેવન્ટી-ફાઇવ'. અમને ટ્રેનિંગ આપનારા હવાલદાર, નાયબ સુબેદાર અને સુબેદાર અમને જીસી - અને માન આપવાનો વિચાર થાય તો ‘સર’ કહીને બોલાવે, પણ વર્તન અત્યંત કડક. હવાલદારોને અમારે ‘ઉસ્તાદ’ કહીને સંબોધવાના. નાયબ સુબેદાર, સુબેદાર અને સુબેદાર મેજરને ‘સા’બ’ કહી બોલાવવાના.

બીજો હુકમ મળતાં અમે ભારે ભારે ટ્રંક અને બિસ્ત્રાઓ ઉંચકીને અમને બતાવાયેલી બૅરેકમાં લગભગ દોડતા ગયા. ત્યાં સામાન મૂક્યો કે તરત અમને ક્વાર્ટરમાસ્ટર સાર્જન્ટે બોલાવ્યા. તેમણે પણ અમને ‘બ્લડી ફૂલ’ની વધામણી સાથે આવકાર આપ્યો અને અમને કૅડેટના યુનિફોર્મ આપ્યા. ત્યાર બાદ અમને અમારા પ્લૅટુન સાર્જન્ટ બહાદુરસિંઘનો પરિચય અપાયો. હવેથી તેઓ અમારા વાલી છે, તેવું કહેવામાં આવ્યું. આનો અર્થ એ હતો કે તે અમને ગમે ત્યારે સજા આપી શકતા હતા, ગમે ત્યારે - મધરાતે પણ - બૅરેકની બહાર ‘ફૉલ ઇન’ એટલે લાઇનબંધ થવાનો હુકમ આપી શકતા હતા. અમારી કોઇ ફરિયાદ હોય તો તેમને જ રીપોર્ટ કરવાનો, પણ બહાદુરસિંઘની આજ્ઞા હતી કે ફરિયાદ કરવી હોય તો અમારા જોખમે જ કરવી. શુદ્ધ પંજાબી-હિંદી (આવી કોઇ ભાષા છે તેની મને અગાઉ જાણ નહોતી!) માં તેમણે કહ્યું, “સુણો બ્લડી ફૂલો, ફરિયાદ કરણ-વાળે રોતી સૂરત લોગાંસે મૈંનું સખ્ત નફરત હૈ. કમ્પ્લેન્ટ કરન-તૂં પહિલાં સૌ બાર સોચણાં.” અહીં ‘બ્લડી ફૂલો’ મૂળ શબ્દના બહુવચન તરીકે વપરાયો હતો!

આ કાર્યવાહી પૂરી થઇ ત્યાં સાંજ પડી ગઇ અને અમને મેસમાં ભોજન માટે જવાનો હુકમ અપાયો. મેસમાં સૂટ અને ટાય વગર જવાય નહિ. મેસ બે ભાગમાં વહેંચાયેલી હોય છે. લાઉન્જ - અથવા Ante Room - એન્ટી રૂમ અને તેની પાછળ ડાઇનીંગ રુમ. ભોજનકક્ષમાં દરેક નવા કૅડેટની સાથે એક એક સિનિયરને બેસાડવામાં આવ્યો. તેમનું કામ હતું અમને ‘Table Manners’ શીખવવાનું! તેમાં છરી કાંટા કેવી રીતે વપરાય તેનો પણ અભ્યાસ કરાવાયો. મારી કંપનીમાં મોટા ભાગના ‘નવા’ જીસી પંજાબ અને હરિયાણાના ગ્રામ્ય વિસ્તારમાંથી આવતા હતા. ત્યાર બાદ નંબર આવે રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશના ગ્રામ્ય વિસ્તારના કૅડેટ્સનો. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર અને દક્ષીણ ભારત અને ઓરિસ્સાથી આવતા લગભગ બધા કૅડેટ્સ શહેરી વિસ્તારના હતા. મોટા ભાગના જીસીઓએ આ અગાઉ કદી પણ છરી-કાંટા-ચમચા વડે ભોજન કર્યું નહોતું.
અહીં રાજ્ય વાર આવતા કૅડેટ્સનું વર્ણન કર્યું. તમે પૂછશો, ગુજરાતના કૅડેટ્સની વાત કેમ ન કરી?

અહીં એક મજાની વાત કહું. OTS પુનાના કમાન્ડન્ટ બ્રિગેડિયર આપજી રણધીરસિંહજી હતા. જોધપુરના રાજવી પરિવારના સૅન્ડહર્સ્ટથી કિંગ્ઝ કમીશન લઇ આવેલા આપજીનાં લગ્ન સૌરાષ્ટ્રના રાજપરિવારમાં થયા હતા. તેઓ ગુજરાતી જાણતા હતા. અમારી ટ્રરેનિંગના છેલ્લા દિવસે તેમણે આપેલા પ્રવચનમાં કહ્યું કે અમારા OTSના વાસ્તવ્ય દરમિયાન અમને ઘણી શિક્ષા ભોગવવી પડી હતી, પણ ગુજરાતની કહેવત ‘સોટી વાગે છમ છમ, વિદ્યા આવે ઘમ ઘમ’નું અહીં સારૂં પરિણામ આવ્યું છે, કહી તેમણે અનાયાસે પુછ્યું, ‘અહીં ગુજરાતના કેટલા કૅડેટ્સ છે?”
હાજર રહેલા મારા કોર્સના અને નવા આવેલા કૂલ ૧૫૦૦ કૅડેટ્સમાંથી ફક્ત એક હાથ ઉંચો થયો હતો - મારો!